تاریخ ایرانی: در روز ۲۳ تیر ۱۳۶۱ دولت جمهوری اسلامی ایران در نامهای به شورای امنیت سازمان ملل متحد، رسماً اعلام کرد که قطعنامه ۵۱۴ این شورا را نمیپذیرد.
نماینده دائمی ایران در سازمان ملل در این نامه خطاب به شورای امنیت نوشت: درباره قطعنامه ۵۱۴ اقدامات شورای امنیت خلاف مواد ۲۴، ۳۳ و ۳۷ منشور ملل متحد است. شورای امنیت هنگام حمله عراق به ایران به وظائف خود عمل نکرده است. این قطعنامه تلاشی است برای مشروعیت بخشیدن به تجاوز نظامی عراق، بنابراین ایران از هرگونه همکاری با شورای امنیت خودداری خواهد کرد.
۲۱ تیر ۱۳۶۱ بود که شورای امنیت سازمان ملل در پی پیروزیهای نظامی ایران در جنگ تحمیلی، قطعنامه ۵۱۴ را منتشر کرد. این قطعنامه که دومین قطعنامه شورای امنیت از مجموع ۷ قطعنامه منتشره این شورا درباره جنگ ایران و عراق بود، زمانی به تصویب رسید که ۲ سال از جنگ میگذشت و در این مدت نیروهای ایران طی عملیات ثامنالائمه در آذر ماه ۱۳۶۰، محاصره آبادان را شکسته بودند، سایتهای استراتژیک منطقه دزفول و اراضی اشغالی منطقه شوش آزاد شده بود و خرمشهر از نیروهای عراقی باز پس گرفته شده بود.
قطعنامه ۵۱۴ به درخواست آمریکا و اردن، هنگامی به تصویب رسید که عراق به دلیل شکستهای پی در پی ضربات سیاسی و روانی مهمی را متحمل شده بود. در ۱۵ ماه اولیه شروع جنگ و هنگامی که نیروهای عراقی بخشهای مهمی از اراضی غرب و جنوب ایران را در اشغال خود داشتند، شورای امنیت تنها یک قطعنامه (قطعنامه ۴۷۹ ـ مهرماه ۱۳۵۹) منتشر کرد و در آن نیز، خواستار خروج عراق از خاک جمهوری اسلامی ایران نشد. در آن دوره تنها بر ضرورت «توقف جنگ» تأکید میکرد. طبعاً توقف جنگ در شرایطی که نظامیان عراقی در شهرهای غربی و جنوبی ایران حاضر بودند، میتوانست زمینهساز تثبیت حضور دایمی آنان شود.
اما با آغاز پیروزیهای جمهوری اسلامی ایران، شورای امنیت به درخواست اردن و حمایت آمریکا تشکیل جلسه داده و در جلسه ۲۳۸۳ خود قطعنامه شماره ۵۱۴ را در ۱۲ ژوئیه ۱۹۸۲ (۱۳۶۱/۴/۲۱) به اتفاق آرا تصویب کرد. در این قطعنامه برخلاف قطعنامه قبلی، سخن از به خطر افتادن صلح و امنیت و ضرورت استقرار نیروهای نظامی در مرز دو کشور به میان آمده بود. علاوه بر این، عقبنشینی نیروها به مرزهای شناخته شده بینالمللی در شرایطی در این قطعنامه آمده بود که نیروهای عراقی از اکثر نقاط مهم و استراتژیک ایران بیرون رانده شده بودند.
متن قطعنامه به این شرح است:
قطعنامه شماره ۵۱۴ (۱۹۸۲)
«شورای امنیت، با بررسی مجدد موضوع تحت عنوان «وضعیت مابین ایران و عراق» با نگرانی عمیق در مورد ادامه مناقشه میان دو کشور که منجر به خسارات سنگین انسانی و مادی گردیده و صلح و امنیت را در معرض خطر قرار داده است، با یادآوری مفاد ماده ۲ منشور ملل متحد و یادآوری اینکه لازمه استقرار صلح و امنیت در منطقه رعایت کامل این مفاد است، با یادآوری ماده ۲۴ منشور که به موجب آن مسئولیت اولیه حفظ صلح و امنیت بینالمللی به عهده شورای امنیت واگذار گردیده است، با یادآوری قطعنامه ۴۷۶ (۱۹۸۰) که به اتفاق آرا در ۲۸ سپتامبر ۱۹۸۰ تصویب شد و نیز بیانیه مورخ ۵ نوامبر ۱۹۸۰ (S/۱۴۲۴۴) رئیس شورا، با در نظر گرفتن کوششهایی که مخصوصاً دبیرکل سازمان ملل متحد و نماینده او و نیز جنبش کشورهای غیر متعهد و سازمان کنفرانس اسلامی در جهت میانجیگری مبذول داشتهاند.
۱ـ خواستار آتش بس و خاتمه فوری کلیه عملیات نظامی است.
۲ـ علاوه بر آن خواستار عقب کشیدن نیروها به مرزهای شناخته شده بینالمللی است.
۳ـ تصمیم میگیرد که گروهی از ناظران سازمان ملل متحد را به منظور بررسی، تائید و نظارت بر آتش بس و عقبنشینی اعزام دارد و از دبیرکل میخواهد که گزارش خود را در مورد ترتیباتی که بدین منظور مورد نیاز است به شورای امنیت تسلیم نماید.
۴ـ مصرانه میخواهد که کوششهای میانجیگرانه به نحو هماهنگ شده از طریق دبیرکل به منظور نیل به حل جامع اختلاف به نحو عادلانه و شرافتمندانه که مورد قبول هر دو طرف در زمینه کلیه مسائل مهم بر اساس اصول منشور ملل متحد من جمله احترام به حاکمیت، استقلال، تمامیت ارضی و عدم مداخله در امور داخلی کشورها باشد ادامه یابد.
۵ـ از همه کشورهای دیگر درخواست مینماید که از هر اقدامی که میتواند به ادامه اختلافات دامن زند خودداری ورزند و اجرای قطعنامه حاضر را تسهیل کنند.
۶ـ از دبیرکل تقاضا مینماید که ظرف سه ماه در مورد اجرای این قطعنامه گزارش خود را تسلیم نماید.»
صدور قطعنامه ۵۱۴ با واکنش شدید ایران مواجه شد و دولت ایران دو روز پس از صدور این قطعنامه رسماً عدم پذیرش آن را به دبیرکل وقت سازمان ملل متحد اعلام کرد. این موضوع در نامه سعید رجایی خراسانی نماینده وقت ایران در سازمان ملل متحد، به دبیرکل آن سازمان منتقل شد. میرحسین موسوی، نخستوزیر وقت ایران پس از اطلاع از تصویب این قطعنامه در شورای امنیت گفت: شورای امنیت رای داده تا آتشبس شود و ناظران بینالمللی یعنی آمریکایی، روسی و اروپایی بیایند بر این آتشبس نظارت کنند، شبیه نظارتی که تاکنون در جنوب لبنان میکردند و بعد جمهوری اسلامی ایران و رژیم عفلقی هم سر یک میز بنشینند و اختلافات خودشان را حل کنند! وی افزود: ما نمیدانیم چرا شورای امنیت دو سال گذشته در خواب بوده و یکباره با آزاد شدن خرمشهر از خواب بیدار شد. ما احتیاجی به نیروهای بیگانه در مرزها نداریم. بهتر است این نیروهای ناظر جای دیگر از منافع قدرتهای استکباری حفاظت کنند و اگر شورای امنیت ده قطعنامه دیگر هم صادر کند ما نمیتوانیم از حقوق حقه خود دست بکشیم. مهندس موسوی اضافه کرد: رژیم صدام باید بیقید و شرط زمینهای ما را رها کند و خسارتها را بپردازد و محکوم شود، در این حالت جنگ خودبهخود تمام میشود.
علیاکبر ولایتی، وزیر امور خارجه وقت هم در واکنش به قطعنامه ۵۱۴ گفت: واقعاً ما حق داریم که این سوال را از شورای امنیت و سازمان ملل متحد بنماییم که چه شده است بعد از دو سال تازه به یاد قضیه جنگ تحمیلی صدام علیه جمهوری اسلامی ایران افتادهاند؟ آیا جز این است که حکومت صدام در حال اضمحلال و نابودی است. آن زمانی که تمامیت کشور ما و اساس جمهوری اسلامی ایران توسط مزدوران عراقی تهدید میشد، شما کجا بودید؟ آیا حتی یک کلمه از طرف سازمان عریض و طویل ملل متحد در محکومیت متجاوز سرکش گفته شد؟ اگر چنین نشد که نشد، چه دلیلی دارد که ما برای این نشست ارزش قائل شویم.
منابع:
قطعنامه ۵۱۴ شورای امنیت، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی
روزنامه جمهوری اسلامی، ۲۱ و ۲۳ تیرماه ۱۳۶۱