این نخستین انتخابات از زمان پیروزی انقلاب به شمار می‌آمد و نمایندگان مجلس خبرگان مامور بودند تا پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را مورد بررسی نهایی قرار دهند. با وقوع انقلاب و به دنبال برگزاری رفراندوم تعیین نظام سیاسی ایران که به تصویب «جمهوری اسلامی» توسط اکثریت مردم انجامید، تعیین قانون اساسی نظام تازه به داغ‌ترین بحث در محافل مختلف سیاسی و اجتماعی تبدیل شد. اینچنین بود که پیش‌‏نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی که از چندماه پیش از انقلاب به دستور امام خمینی تهیه شده و متن آن توسط شورای انقلاب و هیات دولت موقت مورد بحث و بررسی قرار گرفته بود، برای جلب آراء و نظرات مردم و متفکران در ۱۲ فصل و ۱۵۱ ماده، روز ۲۴ خرداد ۱۳۵۸ در روزنامه‏‌های کثیرالانتشار منتشر شد.

پس از آن جمعی از اعضای شورای انقلاب نظیر آقایان طالقانی، بهشتی، هاشمی رفسنجانی، مهدوی کنی، باهنر، خامنه‌ای، سحابی و کتیرایی اصرار داشتند که این پیش‌نویس مستقیما به همه‌پرسی گذاشته شود. در مقابل جمع دیگری از اعضای شورای انقلاب نظیر مهندس بازرگان، ابوالحسن بنی صدر، هاشم صباغیان، ابراهیم یزدی و احمد صدر حاج سیدجوادی با استناد به وعده‌های انقلابیون مبنی بر تشکیل مجلس موسسان، اصرار داشتند که تدوین قانون اساسی ابتدا در مجلسی مرکب از نمایندگان ملت مورد بررسی قرار گیرد و آنگاه جهت تصویب نهایی مورد همه‌پرسی قرار گیرد.

سرانجام با پیشنهاد آیت‌الله طالقانی راه میانه‌ای پیدا شد که به جای مجلس موسسان که حدود ۳۰۰ نماینده داشت، مجلسی از خبرگان ملت تشکیل و پس از بررسی نهایی پیش نویس قانون اساسی، آن را به همه‌پرسی بگذارد. بدین ترتیب لایحه قانون انتخابات جهت تشکیل مجلس خبرگان قانون اساسی به تصویب هیات دولت و شورای انقلاب رسید و در ‌‌نهایت بر اساس مصوبه دولت موقت، روز جمعه دوازدهم مرداد ۱۳۵۸ به عنوان تاریخ برگزاری انتخابات خبرگان قانون اساسی، اعلام و این انتخابات با شرکت گسترده مردم برای انتخاب ۷۵ نفر نماینده برگزار شد.

امام خمینی در آستانه برگزاری انتخابات در پیامی به ملت ایران، آنان را به پاسداری از اسلام و شرکت در انتخابات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی فراخواند. متن پیام امام بدین شرح بود:

«بسم الله الرحمن الرحیم. ملت شریف و مبارز ایران! دشمنان اسلام و نهضت در خارج و داخل تبلیغات زهرآگین خود را شروع کرده‌اند و چنین وانمود می‌کنند که مردم در این انتخابات بی‌تفاوتند و به سردی و سستی گراییده‌اند. می‌خواهند شما را متهم کنند از جمهوری اسلامی روبرگردانیده‌اید. از شما ملت مبارز انتظار دارم که با شرکت همگانی خود یاوه‌سرایان را رسوا کنید. اطلاع دادند که در اطراف دانشگاه، که محل اقامه نمازجمعه است گروهی برای اخلال در شرکت در انتخابات بپاخاسته‌اند. دولت موظف است از آنان جلوگیری کند و مردم موظفند به تبلیغات آنان اعتنا نکنند. ملت عزیز مسلمان از اسلام و کشور اسلامی پاسداری کنید و به سوی صندوق آرا هجوم آورید.

 والسلام علیکم و رحمة‌الله / جمعه ۱۲ مرداد ۵۸ / روح‌الله الموسوی الخمینی»

روزنامه جمهوری اسلامی فردای روز انتخابات در گزارشی با عنوان «اولین انتخابات آزاد برگزار شد»، نوشت: «دیروز ایران یکپارچه شور انقلابی بود، صف‌های تشکیل شده در مقابل حوزه‌های اخذ رای یادآور خاطره رفراندوم عظیمی بود که طی آن ملت مسلمان ایران یکصدا به جمهوری اسلامی رای دادند. خبرنگاران ما از سراسر کشور گزارش می‌دهند از ساعت ۶ صبح دیروز مردم مسلمان گروه گروه به پای صندوق‌های رای رفتند و آراء مخفی خود را به کاندیداهای خبرگان درون صندوق ریختند. خبرنگاران ما از ستاد مرکزی انتخابات که در وزارت کشور مستقر شده بود گزارش می‌دهند که در این مرکز جنب و جوش عظیمی به چشم می‌خورد و تراکم عظیم مکالمات تلفنی که برای رفع اشکالات و دریافت پاسخ با ستاد مرکزی تماس می‌‎گرفتند، فوق‌العاده بود. بدین ترتیب ستاد مرکزی در ارتباط مستقیم با استانداری‌ها و فرمانداری‌های کشور بود. در ستاد مرکزی آقای نوربخش، مدیرکل انتخابات وزارت کشور و آقای احمدی مسئول ستاد مرکزی انتخابات و اعضای هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات مستقر بودند. مهندس صباغیان وزیر کشور هم اوایل صبح از ستاد مرکزی بازدید و مدتی با مسئولین امر مذاکره کرد.»

حاشیه‌ها و شایعات در روز انتخابات

اولین انتخابات پس از انقلاب اما چندان هم بی سر و صدا برگزار نشد. از‌‌ همان ساعات اولیه روز رای‌گیری در سطح شهر‌ها شایع شد که گویا آیت‌الله شریعتمداری انتخابات را تحریم کرده است. این خبر بلافاصله توسط رادیو سراسری تکذیب شد. حتی شایعه شده بود که روز شنبه هم روز رای‌گیری است اما این شایعه هم به سرعت توسط مسئولان در رسانه‌های رسمی مورد تکذیب قرار گرفت.

روزنامه جمهوری اسلامی در شماره روز شنبه ۱۳ مرداد درباره شایعات روز رای‌گیری نوشت: دیروز در سطح شهر ناگهان شایع شد گروهی از کاندیدا‌ها از نامزدی مجلس خبرگان قانون اساسی انصراف داده‌اند. بلافاصله ستاد مرکزی انتخابات که دیروز در تمام سطح شهر به طور چشمگیری حضور نمایندگان خود را به رخ کشیده بود، اطلاعیه‌ای از طریق رادیو پخش کرد که چون نامزدهای انتخاباتی انصراف خود را به وزارت کشور و ستاد انتخابات اطلاع نداده‌اند، این جز یک شایعه چیز دیگری نیست و همچنین از مردم درخواست کرد افرادی که چنین شایعاتی را پخش می‌کنند، را به کمیته‌ها و مامورین انتظامی معرفی کنند.
 

علاوه بر شایعات در برخی حوزه‌ها، هواداران گروه‌های سیاسی ضمن درگیری با یکدیگر لحظاتی روند انتخابات را با اخلال مواجه کردند. روزنامه‌ها در یک مورد فردای آن روز نوشتند: «در حوزه سیار ۱۱۷ بین چند تن از اعضای سازمان مجاهدین خلق و فداییان خلق درگیری روی داد که منجر به دخالت گروه ضربت وزارت کشور شد. گزارش رسیده حاکیست بر اثر دخالت گروه ضربت، نظم و آرامش لازم برقرار گردید.»

همچنین در شهرهایی همچون بروجن و خرم آباد برخی مسئولان برگزاری انتخابات سعی داشتند با تقلب، نتایج انتخابات را به سود جریان سیاسی مطلوب خود تعیین کنند که با برملا شدن موضوع متخلفان بازداشت شدند. بر اساس آنچه وزارت کشور اعلام کرده بود، در سراسر ایران حدود هجده‌ هزار حوزه رای‌گیری، مامور اخذ آرای مردم بودند که از این تعداد ۲۲۰۰ حوزه برای رای‌گیری از ساکنان استان تهران اختصاص داده شده بود. همچنین در این انتخابات حدود ۶۰ هزار نفر در جریان برگزاری انتخابات با وزارت کشور همکاری می‌کردند. نتایج نهایی انتخابات بعد از دو روز اعلام شد و بر اساس نتایج به دست آمده مردم افراد مشترک در لیست‌های رنگارنگ نیروهای سیاسی را به مجلس خبرگان قانون اساسی فرستادند. در تهران چهره‌هایی چون آیت‌الله محمود طالقانی، ابوالحسن بنی‌صدر، آیت‌الله حسینعلی منتظری، حجت‌الاسلام گلزاده غفوری، آیت‌الله محمد حسینی بهشتی، مهندس عزت‌الله سحابی، دکتر عباس شیبانی، حجت‌الاسلام موسوی اردبیلی، خانم دکتر منیره گرجی و علی‌محمد عرب مرحله نخست حائز اکثریت آرا شدند.

سرانجام این مجلس خبرگان قانون اساسی در روز ۲۸ مرداد ۱۳۵۸ با پیام امام خمینی افتتاح شد. ۷۵ نفر عضو این مجلس پس از سه ماه تلاش و فعالیت بی‌وقفه، کار تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را در ۲۴ آبان ۱۳۵۸ در دوازده فصل و ۱۷۵ اصل و یک مقدمه و مؤخره به پایان رساندند و حاصل کارشان در تاریخ ۱۲ آذرماه ۱۳۵۸ به عنوان اولین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در یک همه‌پرسی عمومی از سوی اکثریت مردم به تایید رسید.

منبع:

روزنامه جمهوری اسلامی، مردادماه ۱۳۵۸

تشکیل مجلس خبرگان قانون اساسی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی