غلامرضا ازهاری مدتی نخست‌وزیر کابینه نظامی بود. او در سال ۱۲۸۸ هجری شمسی در شیراز متولد شد و پس از طی تحصیلات ابتدایی و متوسطه در سال ۱۳۱۲ به دانشکده افسری راه یافت. یک سال بعد با درجه ستوان دومی وارد ارتش شاهنشاهی شد و در سال ۱۳۱۶ با ارتقا به درجه سرهنگی به معاونت فرماندهی دژبان مرکز منصوب شد. ازهاری در ۱۳۲۸ برای گذراندن یک دوره آموزش عالی به آمریکا اعزام شد و پس از بازگشت در سال ۱۳۳۰ دوره یک ساله فرماندهی ستاد را در دانشگاه جنگ گذراند و به درجه سرتیپی ارتقا یافت. ازهاری در طول خدمت نظامی مدال‌های متعددی مانند نشان درجه یک و دو همایون، نشان لیاقت، افتخار، خدمت، کوشش، ورزش، سپاس، پاس، بیست و هشت مرداد و یک نشان از سنتو دریافت کرد. وی مشاغل مهمی را در ارتش نظیر فرماندهی، ریاست دانشگاه نظامی نیروی زمینی و ریاست رکن یک و آجودانی مخصوص شاه به عهده داشت.

ازهاری پس از استعفای دولت شریف امامی در ۱۵ آبان ۱۳۵۷ از سوی شاه به نخست‌وزیری برگزیده شد. از اقدامات دولت نظامی ازهاری، دستگیری نویسندگان مطبوعات و بازداشت دولتمردان رژیم شاه همچون نصیری، منوچهر آزمون، عبدالعظیم ولیان، داریوش همایون، غلامرضا نیک‌پی و امیرعباس هویدا بود. با وجود تلاش رژیم شاه و به خصوص دولت ازهاری برای حاکم کردن جو رعب و وحشت، امام خمینی در پیام مهمی که پس از روی کار آمدن ازهاری منتشر شد، مردم را به ادامه مبارزه و استقامت دعوت کرد: «… نهراسید، ما طالب حق خود هستیم و به حقیم و دست خدا با ما است و بالا‌تر از دست ابرقدرت‌های شرق و غرب است؛ یدالله فوق ایدیهم.»

ازهاری در ۱۵ آذر ۱۳۵۷ در مجلس سنا اظهار داشت که سر و صدای شب‌های تهران واقعی نیست بلکه صدای نوار است، مردم این سخنان او را در تظاهرات بعدی با این شعار پاسخ دادند: «ازهاری بیچاره بازم بگو نواره، نوار که پا نداره.». بی‌ثمر ماندن تلاش‌های دولت نظامی منجر به تمایل ازهاری برای برکناری از این پست حساس شد و سرانجام بعد از ۵۵ روز با این عنوان که سکته کرده و بیمار است، از نخست‌وزیری کناره گرفت و جای خود را به شاپور بختیار داد.

او با اوج گرفتن مبارزات انقلابیون، در میانه دی‌ ماه ۱۳۵۷ از کشور گریخت و در واشنگتن اقامت کرد. وی در سال‌های حضور در آمریکا با هژبر یزدانی در تاسیس بانکی در کاستاریکا همکاری کرد، ولی فعالیت سیاسی را به کلی کنار گذاشت. ازهاری در ‌‌نهایت ۲۳ سال پس از خروج از ایران، در آبان ۱۳۸۰ در ایالات متحده آمریکا درگذشت.

ارتشبد غلامعلی اویسی که همزمان با ازهاری از کشور گریخت، در سال ۱۲۹۷ هجری شمسی در قم به دنیا آمد. او در سال ۱۳۱۵ دوره شش ساله دبیرستان نظام مرکز و در سال ۱۳۱۷ دوره دانشکده افسری را به پایان رساند. اویسی در سال‌های ۱۳۱۷ تا ۱۳۳۱ مشاغل گوناگون نظامی (فرماندهی گروهان، گردان و آموزشگاه گروهبانی لشگر ۲، ریاست شعبه بازرسی دژبان مرکز و فرماندهی هنگ ۵۲ دژبان) را برعهده داشت و در سال ۱۳۳۲ فرمانده هنگ ۱۶ تیپ کازرون بود. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ اویسی به دریافت نشان درجه ۲ رستاخیز نایل شد و به تدریج ترقی وی نیز در دستگاه دیوان‌سالاری نظامی آغاز شد. او پس از طی دوره دانشگاه جنگ در تهران و دوره ستاد و فرماندهی در آمریکا، در سال ۱۳۳۹ به ریاست ستاد گارد و در سال ۱۳۴۱ به فرماندهی لشکر یک گارد شاهنشاهی رسید و در همین سمت بود که به عنوان فرماندار نظامی تهران با قیام‌کنندگان ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ برخورد کرد. او همچنین در سال ۱۳۴۸ فرماندهی ژاندارمری کل کشور و در سال ۱۳۵۱ فرماندهی نیروی زمینی ارتش را به عهده داشت.

اویسی در سال‌های اوج‌گیری انقلاب بار دیگر در سمت فرماندار نظامی تهران قرار گرفت و کشتار راهپیمایان ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ (جمعه سیاه) در دوره مسوولیت او رخ داد. اویسی همچنین به علت موقعیتش در رأس نیروی زمینی، فرمانداری نظامی سایر شهر‌ها را نیز تحت کنترل داشت.

اویسی در دی ماه ۱۳۵۷ به بهانه معالجه از ایران خارج شد و تقاضای بازنشستگی کرد. وی در زمره نخستین افسران عالی‌رتبه متواری رژیم پهلوی بود که به همراه اشرف پهلوی، ارتشبد بهرام آریانا و عده‌ای از سران ساواک، گروهی با عنوان ارتش رهایی بخش ایران (آرا) تاسیس کرد که برای بازگرداندن سلطنت به برخی تلاش‌های نظامی علیه نظام نوپای جمهوری اسلامی از خاک عراق و ترکیه دست زدند که البته ناکام ماند. اویسی سرانجام در هجدهم بهمن ۱۳۶۲ توسط افراد نا‌شناس در پاریس به قتل رسید.

منبع:

موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران