تاریخ ایرانی: در روز ۲ اسفند ۱۳۵۷ عباس امیرانتظام، سخنگوی دولت موقت در یک مصاحبه مطبوعاتی اعلام کرد بر اساس تصمیم هیات دولت، سپاه پاسداران انقلاب ایجاد خواهد شد. به گزارش روزنامه کیهان، امیرانتظام گفت: آیین‌نامه این نیرو تهیه شده و در دست مطالعه و رسیدگی است و تا چند روز دیگر پس از تصویب، این آیین‌نامه اعلام خواهد شد و گارد ملی به وجود خواهد آمد تا برادرانی که در انقلاب شرکت داشتند، در تشکیلات جدید و با انضباط لازم و لباس مخصوص به پاسداری ادامه دهند.
چند روز بعد از اظهارات امیرانتظام بود که بر اساس لایحه شورای انقلاب و حکم امام خمینی مسوولیت پیگیری تشکیل گارد ملی یا همان «سپاه پاسداران انقلاب» به آیتالله حسن لاهوتی سپرده شد و دولت موقت نیز ابراهیم یزدی، معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب را مامور همراهی آیتالله لاهوتی در این ماموریت خطیر کرد.
هدف تشکیل این نهاد که بر اساس حکم امام قرار بود تحت نظر دولت موقت فعالیت کند، «حفظ انضباط در شهر‌ها و روستا‌ها، جلوگیری از تحریک و توطئه، جلوگیری از خرابکاری در موسسات دولتی و ملی و مراکز عمومی و سفارتخانه‌ها، جلوگیری از رسوخ عناصر فرصت‌طلب و ضدانقلابی در داخل صفوف مردم، اجرای دستور دولت موقت و اجرای احکام دادگاه‌های فوق‌العاده اسلامی» ذکر شد.
محسن رفیق‌دوست درباره دلایل و زمینه‌های شکل‌گیری سپاه می‌گوید: «پیش از پیروزی انقلاب در رابطه با تاسیس سپاه، پیشنهادات مختلفی مطرح و جلسات متعددی برگزار شد. این جلسات و بحث‌ها پس از پیروزی هم ادامه داشت و البته جای ثابتی هم پیدا کرده بود. جلسات در منزل آقای اخوان در خیابان ایران برگزار می‌شد و من هم در آن جلسات شرکت می‌کردم. تا اینکه، امام(ره) در مورد تشکیل سپاه حکمی به آقای لاهوتی دادند. دولت موقت هم برای سامان دادن این بحث حول محور خود پیش‌دستی کرد. امام هم فرمودند که آقای لاهوتی! زیر نظر دولت موقت، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را تشکیل دهید. امام می‌خواستند ارتش را نگه دارند. ما هم با بدنه ارتش مشکل نداشتیم. بدنه ارتش خود مردم بودند. چه کسی بود که فردی سرباز در خانواده نداشته باشد؟! بحث این بود که مقوله انقلاب از مقوله سرزمین جداست. ارتش معمولا حافظ سرزمین و مرزهاست، ولی نیرویی می‌خواهیم که حافظ انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن باشد. آن روز‌ها وقتی بحث می‌شد که مثلا دستاوردهای انقلاب چیست؟ در جواب می‌گفتیم مثلا قانون اساسی، آزادی که مردم در پناه جمهوری اسلامی پیدا می‌کنند و حتی اگر به ایران حمله‌ای بشود، نه به خاطر اشغال سرزمین بلکه به خاطر از بین بردن انقلاب، نیرویی می‌خواهد که از آن دفاع کند.»
در پی حکم امام، روز ۹ اسفند ۱۳۵۷ جلسه‌ای با حضور محسن رفیق‌دوست، مرتضی الویری، محسن سازگارا، علی محمد بشارتی، محمد غرضی، حسن جعفری، علی فرزین، ضرابی، صباغیان، تهرانچی و علی دانش‌منفرد در پادگان عباس‌آباد تشکیل و در همین جلسه علی دانش‌منفرد به عنوان فرمانده سپاه پاسداران انتخاب شد. همچنین محسن رفیق‌دوست به عنوان مسوول تدارکات، بشارتی به سمت مسوول اطلاعات و مرتضی الویری مسوول روابط عمومی سپاه انتخاب شدند.
رفیق‌دوست درباره این جلسه می‌گوید: «در همان روزهایی که من در مدرسه رفاه فعالیت می‌کردم، مرحوم شهیدان بهشتی و مطهری مرا فرا خواندند و گفتند که امام، فرمانی برای تشکیل سپاه زیرنظر دولت موقت صادر کرده است، شما هم کار‌ها را در مدرسه رها کن و به آن سپاه بپیوند. مشخص شد که عده‌ای از برادرانی که دست‌اندرکار بودند، به خصوص بیشتر افرادی که جزو انجمن اسلامی دانشجویان اروپا و آمریکا بودند، در محل پادگان لجستیکی ارتش که تا چند روز قبل فرمانداری نظامی تهران بود، جمع شده بودند. من هم به آنجا رفتم، دیدم عده‌ای از آقایان مثل مهندس صباغیان، تهرانچی، مرحوم علی فرزین، جعفری، محسن سازگارا، سنجقی و... آنجا جمع شده‌اند. سلام کردم و نشستم. پرسیدم قرار است سپاه تشکیل شود؟ گفتند که بله!»
در پی برگزاری این جلسه، هسته اولیه سپاه با جلب همکاری گروهی از اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی در آمریکا و کانادا ساختمان ساواک در خیابان سلطنت‌آباد (پاسداران کنونی) را مقر اصلی خود قرار دادند و در مراکزی چون هنگ نوجوانان (دانشگاه امام حسین(ع) و دافوس کنونی سپاه) و پادگان سعدآباد، با کمک عده‌ای از جمله برخی تکاوران تیپ نوهد، به جذب و آموزش سیاسی، عقیدتی و نظامی داوطلبان پرداختند.
اما سپاه در راه فعالیت‌های خود دچار مشکل شد چرا که به دنبال انتشار حکم امام برای تشکیل سپاه، در کنار گروه اصلی، گروه‌های دیگری هم با عنوان سپاه تشکیل شدند. گارد انقلاب به سرپرستی عباس آقازمانی معروف به ابوشریف در پادگان جمشیدیه فعالیت خود را آغاز کرد، شهید محمد منتظری نیز گروهی را در دانشگاه‌ها تحت عنوان گارد پاسا سازماندهی کرده بود. گروه ابوشریف مورد حمایت آیتالله موسوی اردبیلی و گروه پاسا با اطلاع آیتالله بهشتی فعال بودند. در این میان حتی سازمان مجاهدین خلق هم تشکیلات نظامی خود را سازماندهی و در خیابان‌ها رژه برگزار کرد. در کنار این‌ها نیروهای مسلح سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی بودند که به سرپرستی محمد بروجردی و با حمایت مرتضی مطهری فعال شده بودند.
وجود این گروه‌های مسلح موازی، اختلاف‌ها و اصطکاک‌هایی را در پی داشت. این مساله در شورای انقلاب طرح و سرانجام تصمیم گرفته شد که هاشمی رفسنجانی با هماهنگ کردن این گروه‌ها و یکپارچه کردن آن‌ها، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را شکل دهد. پس از تخصیص بودجه ۱۲۰ میلیون تومانی به سپاه از سوی دولت موقت سپاه قدرتمند‌تر از قبل تصمیم به ادغام سایر نیرو‌ها در خود گرفت.
محسن رفیق‌دوست اما درباره ادغام این گروه‌ها روایت دیگری دارد. روایتی که خود در آن نقش محوری را ایفا می‌کند. وی در گفت‌وگویی با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفته است: «یک روز تصمیم گرفتم مراکز فعال دیگر را به هر نحو ممکن در سپاه ادغام کنم. از ابوشریف و شهید منتظری و شهید محمد بروجردی از سوی سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی دعوت کردم و در اتاقی که در آنجا جمع شده بودیم را قفل کردم. یک کلت کمری ۴۵ داشتم آن را روی میز گذاشتم و گفتم افرادی که از هر ۴ گروه موجود می‌شناسم، همه یک هدف را تعقیب می‌کنند که ایجاد نیرویی برای حفاظت از انقلاب است. شما مبنای قانونی ندارید. حکم ما از سوی امام است که ما را مجاز به فعالیت زیر نظر دولت موقت کرده است. انتقاد عمده آن‌ها به سپاه نظارت دولت موقت بر آن بود که گفتم در هر صورت این حکم امام است. گفتم اگر در این جلسه نتوانیم به نتیجه‌ای برسیم اول شما سه نفر را می‌کشم، بعد خودم را و همه راحت می‌کنم. خوشبختانه در آن جلسه به این نتیجه رسیدند که حرف منطقی است و بهتر است بنشینیم و با هم مذاکره‌ای برای ادغام انجام دهیم»
به هر ترتیب این گروه‌ها همگی در سپاه پاسداران ادغام شدند و جواد منصوری به عنوان فرمانده سپاه انتخاب شد. به فاصله اندکی پس از او عباس آقازمانی (ابوشریف) فرماندهی سپاه و فرماندهی عملیات آن را برعهده گرفت. پس از ادغام، محسن رضایی، محسن رفیق‌دوست و عباس دوزدوزانی در اواخر فروردین ۱۳۵۸ به دیدار امام در قم رفتند و خواستار استقلال سپاه از دولت موقت شدند.
امام خمینی نیز دستور تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی زیر نظر شورای انقلاب را صادر کرد. در پی این فرمان، گروهی دوازده نفره اساسنامه‌ای را در ۹ ماده و ۹ تبصره تهیه کرد که به تصویب شورای انقلاب رسید. به دنبال آن شورای فرماندهی سپاه تشکیل شد و اعضای آن احکام خود را از شورای انقلاب دریافت کردند. به این ترتیب در ۲ اردیبهشت ۱۳۵۸ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با انتشار بیانیه‌ای رسما اعلام موجودیت کرد.
