تاریخ ایرانی: در روز ۸ فروردین ۱۳۵۸ به دنبال چند روز درگیری‌های خونین در گنبد کاووس، توافقنامه آتش‌بس میان بزرگان ترکمن‌ها، کمیته مرکزی و دولت امضا شد.
به دنبال وقوع انقلاب در گوشه و کنار کشور ناآرامی‌های قومیتی یک به یک سر برآورد. در سیستان و بلوچستان، کردستان و خوزستان گروه‌هایی پرچم برافراشتند که با تحریک گروه‌های چپ، می‌خواستند به بهانه استیفای فوری حقوق از دست رفته ۲۵۰۰ ساله اقوام یعنی به طور خلاصه همان فقرزدایی و رفع استثمار و بی‌عدالتی که قرن‌ها نتوانسته بودند به آن دست پیدا کنند و حتی از آن حرف بزنند، مبارزات مسلحانه را سامان دهند.
حیدر جم، فرماندار گنبد کاووس در روزهای انقلاب وقایع گنبد را نیز در همین رده تقسیم‌بندی و در این باره می‌گوید: «در کنار این‌ها، انگ زدن به قومیت‌ها و معرفی آن‌ها به عنوان مخالف جمهوری اسلامی و ایجاد آشوب ذهنی در افکار عامه بود که مثلاً ترکمن‌ها را کمونیست، کرد‌ها را یاغی و سرکش، بلوچ‌ها را پرخاشگر و غارتگر و عرب‌ها را مرتجع جلوه می‌دادند... این نوع فرافکنی و قلب حقایق که ناشی از بغض و کینه دشمنان قسم خورده انقلاب و اسلام به خصوص استکبار جهانی به سرکردگی آمریکا و زبان و قلم عوامل خود فروخته و خود باخته داخلی بود، فراوان دیده می‌شد.»
اما شروع درگیری‌های ترکمن صحرا موضوعی به ظاهر پیش پا افتاده بود. طباطبایی استاندار مازندران روز ۷ فروردین در گفت‌وگو با رسانه‌ها پیرامون رویدادهای خونین گنبد کاووس گفت: عصر روز یکشنبه یک سیگارفروش ترکمن به اتهام گران‌فروشی به وسیله دو عضو کمیته شهر گنبد کاووس به محل کمیته جلب شد و به دنبال این واقعه گروهی از دوستان و آشنایان وی در اطراف کمیته اجتماع کردند و به اعتراض پرداختند. بر اساس گزارش‌هایی که به من رسیده است این اجتماع به درگیری متقابل انجامید و در اثر تیراندازی، یک جوان ترکمن کشته و یک نفر نیز مجروح شد. بامداد دوشنبه ۶ فروردین تشییع جنازه این جوان با آرامش کامل انجام گردید اما از حدود ساعت یازده صبح همین روز برخوردهایی به وجود آمد و تیراندازی‌های متقابل میان گروه‌هایی از ترکمن‌ها و اعضای کمیته شهر ۶ نفر کشته و ۲۰ تا ۳۰ نفر زخمی شدند.
استاندار مازندران افزود: این وقایع پیش از برپایی میتینگ کانون سیاسی و فرهنگی خلق ترکمن رخ داد و گزارش‌هایی که به من رسیده حاکی است که تیراندازی‌های یاد شده مانع از برپایی این میتینگ شد. وی گفت: من در جریان رویداد‌ها بودم و طبق دستورهایی که از مرکز داشتیم تمام تلاشمان این بود که کار به خشونت بیشتر نکشد و حتی‌الامکان پاسداران کمیته انقلاب اسلامی گنبد کاووس کوتاه بیایند.
روزنامه کیهان همان روز‌ها در گزارشی از وقایع گنبد می‌نویسد: «به دنبال درگیری‌های وسیع و تیراندازی‌های شبانه‌روزی در گنبد کاووس کلیه مدارس، بانک‌ها و مغازه‌های این شهر از بعدازظهر دوشنبه ۶ فروردین تاکنون به صورت تعطیل درآمده و دست‌کم ۱۶ تن کشته و بین ۴۰ تا ۶۰ نفر مجروح شده‌اند... طرفین درگیری عده بسیاری را در خانه‌ها و اماکنی که متصرف شده است به گروگان گرفته‌اند. همچنین گروهی از گردانندگان و اعضای کانون سیاسی خلق ترکمن که ترکمن هستند به وسیله پاسداران کمیته شهر گنبد کاووس و چریک‌های کمکی دستگیر شده و به پادگان نوده در بیست کیلومتری گنبد اعزام شدند.»
دوشنبه شب آرامش نسبی با وجود تیراندازی‌های پراکنده برقرار بود اما در همان هنگام خبر رسید که گروهی به پاسگاه ژاندارمری داش‌برون شصت کیلومتری شرق گنبد حمله کرده و آن را خلع سلاح کرده‌اند. این حمله تلفات جانی نداشت اما مهاجمان مقادیری مهمات و سلاح سنگین به غارت بردند.
ترافیک هیات‌های اعزامی از تهران
استاندار مازندران در پی این وقایع گفت: بین ۵۰ تا ۷۰ نفر از ترکمن‌ها که گفته می‌شود بعضی از آن‌ها از فعالان کانون سیاسی و فرهنگی خلق ترکمن هستند دستگیر شده‌اند. من از ماهیت آن‌ها و نحوه کارشان اطلاعات دقیقی ندارم اما شایع است در میان آن‌ها افراد تحصیلکرده و گروهی چپ‌گرا وجود دارند. استاندار اضافه کرد: سعی ما بر آن است که حتی‌المقدور نگذاریم جنگی میان برادران شیعه و سنی و از این گونه درگیری‌ها مطرح شود، بلکه تلاش می‌کنیم تا آرامش به وجود آید.
پیش از این هیاتی از سوی نخست‌وزیر به سرپرستی رادنیا وارد گنبد کاووس شد و برای حل اختلافات تلاش می‌کرد و حتی با معتمدان محل توافق کرده بود که آتش‌بس برقرار شود. اما این تلاش‌ها به نتیجه نرسید. از سوی دیگر هیاتی مرکب از سه نفر به سرپرستی خلیل‌الله رضایی (پدر رضایی‌های شهید) از طرف استانداری مازندران به گنبد کاووس اعزام شد تا در حل اختلافات بکوشد.
همزمان با این تحولات استاندار مازندران بار دیگر در گفت‌وگو با خبرنگاران درباره دلایل بروز ناآرامی‌ها در گنبد گفت: هنوز علل اصلی بروز این وقایع معلوم نیست اما عقیده داریم که عوامل ساواک و برخی متنفذان و احتمالاً زمین‌داران بزرگ به این ماجرا‌ها دامن می‌زنند. از جمله اطلاعات رسیده حاکی است که هژبر یزدانی و ابوالفتح آتابای از وابستگان نزدیک به درباره شاه سابق در منطقه دیده شده و عوامل آن‌ها مترصد دخالت در مسایل جاری مردم بوده‌اند.
در حالی که مسوولان محلی برای توضیح حوادث گنبد به دنبال مقصر می‌گشتند، روزنامه‌ها به بازتاب خواسته‌های مردم ترکمن می‌پرداختند. روزنامه کیهان با چاپ گزارشی از مشاهدات مردم سخنان برخی از آن‌ها را بازتاب داد که خواهان تشکیل کمیته‌ای از سوی آیت‌الله طالقانی برای بررسی وقایع گنبد بودند. این روزنامه نوشت: مردم خواهان اعزام هیاتی از مرکز به سرپرستی آیت‌الله طالقانی هستند. به نوشته این روزنامه در همین راستا از منزل آیت‌الله طالقانی در تهران کسب اطلاع شد که یک هیات پنج نفری از سوی ایشان به گنبد کاووس اعزام شده است که اسماعیل‌زاده از نزدیکان آیت‌الله در آن عضویت دارد.
پیام آیت‌الله طالقانی و امضای توافق آتش‌بس
همزمان با گسترش درگیری‌ها و تلاش‌ها برای اعلام آتش‌بس، آیت‌الله سیدمحمود طالقانی که در میان انقلابیون چهره‌ای جامع‌الاطراف و محبوب به حساب می‌آمد در پیامی خطاب به اهالی ترکمن صحرا آنان را به آرامش دعوت کرد. آیت‌الله طالقانی در این پیام ضمن تایید خواسته‌های بر حق ترکمن‌ها از آن‌ها خواست نگذارند ارتجاع و امپریالیسم با تفرقه‌افکنی در بین ملت ایران به اهداف ضد انسانی‌شان برسند. همزمان جنبش ملی مجاهدین طی اطلاعیه‌ای در مورد مسایل گنبد خواهان ترک مخاصمه میان همه جناح‌های درگیر در این منطقه شد و تاکید کرد که به هیچ‌وجه در جریان این درگیری‌ها نبوده است.
سرانجام در روز هشتم فروردین ماه روزنامه کیهان در گزارشی ذیل تیتر درشت «آتش بس در گنبد اعلام شد» نوشت: آخرین گزارش‌های رسیده از گنبد کاووس حاکی است که به دنبال مذاکرات طولانی میان معتمدان محلی که در حاشیه درگیری‌های خونین جریان داشت سرانجام توافق شد که تیراندازی‌ها خاتمه یابد و آتش‌بس برقرار شود.
این توافقنامه شامل موارد زیر بود:
«۱-عقب‌نشینی کامل طرفین از سنگر‌ها و مواضع دفاعی و پاکسازی شهر
۲- شروع مذاکرات درباره آزادی فوری دستگیرشدگان
۳- انتقال سریع مجروحان به بیمارستان‌ها
۴- حفظ نظم شهر به وسیله ارتش.»
از زمان امضای توافقنامه تا اجرای آن چند روزی به طول انجامید و در این مدت مذاکرات برای آزادی گروگان‌های طرفین انجام شد. در پی توافقات انجام شده نیروهای ارتش در روز ۱۴ فروردین وارد گنبد شدند. رادیو لندن در گزارش روز خود گفت: «ارتش ایران و واحدهای نیروی هوایی امروز بعدازظهر بدون مقاومت وارد گنبد کاووس شدند و هم ترکمن‌ها و هم غیرنظامیان مسلح مواضع خود را ترک نمودند.» رادیو لندن افزود: «زنان و مردان پیر ترکمن از واحدهای ارتش مانند یک ارتش آزادی بخش استقبال کردند.»
به این ترتیب بعد از هشت روز جنگ و خونریزی که بیش از ۳۰۰ کشته و زخمی به جای گذاشت، جنگ اول گنبد به پایان رسید و شهر به حالت نسبتا عادی درآمد و کنترل آن به دست نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران افتاد.
