تاریخ ایرانی: در روز ۲ خرداد ۱۳۷۶ هجری شمسی هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران با حضور گسترده مردم برگزار و طی آن سیدمحمد خاتمی به عنوان پنجمین رییس‌جمهور پس از انقلاب برگزیده شد.
در این انتخابات چهار کاندیدا از سوی شورای نگهبان تائید صلاحیت شدند و با هم به رقابت پرداختند، این افراد عبارت بودند از سیدمحمد خاتمی وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی، محمد محمدی ری‌شهری وزیر پیشین اطلاعات و نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی، سیدرضا زواره‌ای رییس وقت سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و عضو حقوقدان شورای نگهبان و علی‌اکبر ناطق نوری وزیر پیشین کشور که آن زمان ریاست مجلس پنجم شورای اسلامی را برعهده داشت.
در آن شرایط بسیاری از چهره‌های جناح موسوم به راست آن زمان حول محور ناطق نوری وارد عرصه رقابت‌های انتخاباتی شدند. انتخاباتی که از هر جهت منحصربه‌فرد بود. نخست آنکه بعد از پایان ریاست جمهوری هشت ساله هاشمی برخی معتقد بودند با توجه به ناتمام ماندن سازندگی در کشور بهتر است روند پی‌ریزی شده توسط هاشمی رفسنجانی همچنان پیگیری شود و در این میان برخی حتی از تغییر قانون اساسی و تمدید دوران ریاست جمهوری وی سخن گفتند؛ موضوعی که البته با اظهارنظر هاشمی و ابراز عدم تمایل از سوی وی مسکوت ماند.
از سوی دیگر این انتخابات عرصه‌ای بود برای حضور دوباره جناح چپ. طیفی از نیروهای سیاسی که بعد از درگذشت بنیانگذار جمهوری اسلامی آرام آرام به حاشیه رفته بود و می‌خواست در این دوره از انتخابات بار دیگر فعال‌تر از پیش ظاهر شود. این جریان ابتدا به سراغ نخست‌وزیر دوران جنگ رفت. چپ‌ها با محوریت مجمع روحانیون مبارز و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی تلاش داشتند میرحسین موسوی را برای ورود به رقابت‌ها به سود جریان چپ ترغیب کنند اما هرچند به نظر می‌رسید این تلاش‌ها به نتیجه مطلوب نزدیک می‌شود، موسوی بعد از چند روز غیبت از دید رسانه‌ها با صدور بیانیه‌ای انصراف خود را از شرکت در انتخابات اعلام کرد.
انصراف موسوی در میان بدنه جریان چپ نوعی دلسردی به بار آورد. آن‌ها که امیدوار بودند با به میدان آوردن نخست‌وزیر دوران دفاع مقدس حضوری قدرتمند در عرصه انتخابات به نمایش بگذارند، ناامید از پیروزی به نقطه صفر بازگشتند. این شرایط اما پایدار نماند که چپ‌گرایان مسلمان بعد از وقفه‌ای که ناشی از سرخوردگی نیرو‌ها از پاسخ منفی نخست‌وزیر سابق بود، بعد از غور و تفحص، مذاکره و رایزنی بسیار به سراغ چهره‌ای دیگر رفتند. چهره‌ای که به اعتقاد آن‌ها آنچنان موجه بود که بتواند در رقابت با کاندیدای مورد وثوق جریان راست سنتی که به نوعی جناح حاکم آن زمان به حساب می‌آمد، بخشی از آرای مردمی را به سبد چپ‌ها بریزد و این جریان را از انزوای اجباری سال‌های پس از ۶۸ به در آورد. از میان چهره‌های جناح چپ سه چهره بیش از دیگران برای کاندیداتوری مد نظر بودند؛ محمد موسوی خوئینی‌ها، مصطفی معین و سیدمحمد خاتمی. در این میان بعد از رایزنی‌های فراوان در نهایت قرعه به نام سیدمحمد خاتمی افتاد. وزیر ارشاد مستعفی کابینه هاشمی که به واسطه سیاست‌های باز در حوزه فرهنگ چهره محبوبی در میان اهل فرهنگ و هنر محسوب می‌شد.
رقابت‌های انتخاباتی در ابتدا به گونه‌ای بود که گویا ناطق نوری برنده محتوم انتخابات است. این موضوعی بود که حتی کمپین انتخاباتی چپ‌ها هم تا لحظه اعلام نتایج به آن باور داشت. آن‌ها پیش‌بینی رایی حدود ۸ الی ۱۰ میلیون را داشتند تا بتوانند به پشتوانه آن اپوزیسیون قدرتمندی در برابر دولت راست‌گرا تشکیل دهند. با وجود این تصور اولیه تبلیغات انتخاباتی هرچه پیش‌تر رفت نتایج محتمل تغییر فاحشی به نسبت آنچه از ابتدا تصور می‌شد، پیدا کرد. موج انتخاباتی چپ‌ها هرچه پیش‌تر رفت اقبال گروه بیشتری از مردم را کسب کرد و این چنین بود که هواداران خاتمی دوم خردادماه امیدوار‌تر از ماه‌های قبل به استقبال روز رای‌گیری رفتند.
اعلام نتایج، پیروزی خاتمی و پیام زودهنگام ناطق
روز انتخابات حوزه‌های رای‌گیری مملو از جمعیت بود. جمعیتی که سال‌ها بود در انتخابات شرکت نکرده بودند. رسانه‌های جهانی با شگفتی از این واقعه سخن می‌گفتند و انتظار نتیجه‌ای خلاف آنچه در پیش‌بینی‌ها مطرح بود را داشتند. نتیجه‌ای که فردای آن روز همگان را شگفت‌زده کرد. بامداد سوم خردادماه نتایج اولیه بر خلاف تصور همگان از پیروزی قاطع سیدمحمد خاتمی حکایت می‌کرد. نتایج نهایی ساعت ۱۴ شنبه سوم خرداد در حالی از سوی ستاد انتخابات وزارت کشور اعلام شد که علی‌اکبر ناطق نوری رقیب اصلی خاتمی ساعتی پیش از آن در پیامی پیروزی خاتمی را در انتخابات تبریک گفته بود. در پیام ناطق نوری آمده بود: «هدف همه ما خدمت به اسلام و مردم عزیز ایران است و نباید افتخار خدمت‌گزاری را با هیچ چیز دیگری مبادله کنیم. در این راه اینجانب تمام مساعی خود را جهت همراهی و همکاری با جنابعالی به کار خواهم گرفت.»
نتایجی که بعدازظهر روز سوم خرداد اعلام شد از پیروزی سیدمحمد خاتمی با کسب ۶۹ درصد آرای ماخوذه حکایت داشت. بر اساس این نتایج از مجموع ۲۹ میلیون و ۷۶ هزار و هفتاد رأیی که به صندوق‌ها ریخته شد، سیدمحمد خاتمی ۲۰۰۷۸۱۷۸ رأی، علی‌اکبر ناطق نوری ۷۲۴۲۸۵۹ رأی، سیدرضا زواره‌ای ۷۷۱۴۶۰ رأی، محمد محمدی ری‌شهری ۶۷۸۳۱ رأی به دست آوردند. ستاد انتخابات وزارت کشور همچنین اعلام کرد از مجموع ۶۷۸۳۱ رأی ماخوذه در نمایندگی‌های ایران در خارج از کشور هم سیدمحمد خاتمی ۵۰۳۴۲ رأی را به خود اختصاص داد. تعداد آرای باطله هم ۲۴۰ هزار و ۹۶۶ رأی اعلام شد.
پیروزی خاتمی عملاً فصل جدیدی از تاریخ جمهوری اسلامی را رقم زد. فصلی که بعد‌ها با عنوان «دوران اصلاحات» مشهور شد و حامیان خاتمی را به اصلاح‌طلبان یا همان «دوم خردادی‌ها» بدل کرد.
پیام رهبر انقلاب درباره انتخابات دوم خرداد
در پی پیروزی سیدمحمد خاتمی در انتخابات دوم خرداد، رهبر انقلاب در پیامی به ملت ایران، ضمن تبریک انتخاب خاتمی، از انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری به عنوان «آغاز دورانی تازه در تاریخ درخشان جمهوری اسلامی» یاد کردند. متن کامل این پیام بدین شرح است:
«بسم الله الرحمن الرّحیم
ملت عزیز ایران،
صحنۀ زیبا و پرشوری که در روز جمعۀ دوم خرداد و در پای صندوق‌های رأی آفریدید، حقیقتاً یک حماسۀ تاریخی بود. آگاهی و هوشیاری سیاسی شما یک بار دیگر به کمک خداوند، درست در لحظۀ مقتضی، کار خود را کرد و از ایران اسلامی چهره‌ای با نشاط، مصمم، و سرشار از ایمان و آگاهی به دنیا نشان داد و بحمداللَّه کشور را در برابر توطئۀ دشمنان و وسوسۀ بدخواهان تا مدت‌ها بیمه کرد. شرکت شما در یک مسابقۀ سالم و مسوولانه برای انتخاب رییس‌جمهور، با امنیت و انضباط تمام، و با رعایت بیشتر ملاحظاتی که در چنین حرکت عظیمی با ابعاد یک ملت بزرگ، در دنیا کمیاب و کمنظیر است، برای دوست و دشمن ثابت کرد که ملت ما به برکت عمل به اسلام ناب محمّدی (صلی الله علیه واله) در صحنۀ جهاد سیاسی نیز مانند صحنۀ جهاد نظامی، از انسجام و ابتکار و نظم و قاعدۀ درست برخوردار است و نَفَس زهرآگین دشمنان که از ماه‌ها پیش به قصد دلسرد کردن مردم، صوری بودن و جدی نبودن انتخابات را با زبان‌های مختلف در همۀ تبلیغات فرامرزی خود تکرار میکردند، در او کمترین تأثیر را ندارند. اکنون با حضور بسیار گستردۀ شما ملت عزیز در این آزمایش الهی، و با اختصاص اکثریت قاطع آراء به رییس‌جمهور منتخب مردم، ایران اسلامی از آزمایشی دیگر، موفق و سرافراز بیرون آمده و دوران تازهای در تاریخ درخشان جمهوری اسلامی آغاز شده است. ملت عزیز ما باید در دل از خداوند متعال شاکر باشد که او را به این حرکت افتخار آمیز هدایت کرد و دشمنان او را ناکام ساخت.
اینجانب پس از سپاس خاضعانه از ساحت مقدس پروردگار که در لحظه لحظۀ این آزمایش بزرگ، شما ملت انقلابی و مؤمن و این بندۀ ناتوان را از هدایت و کمک و دستگیری خود محروم نساخت، از همۀ آحاد ملت که در این حماسۀ بزرگ شرکت کردند، همچنین از مراجع عظام و علمای اعلام و شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی و برجستگان حوزه و دانشگاه که در تشویق قشرهای گوناگون مردم به این امر اثر بارز داشتند، و به خصوص از صدا و سیما که با تلاش بیسابقه و فراهم ساختن گفتگو‌ها و فرصت‌های مناسب برای آشنایی مردم با نامزدهای انتخابات، انگیزه و امکان گزینش آزاد را به مردم دادند، و نیز از شورای محترم نگهبان و وزارت کشور که با صدق و امانت و کوشش خستگی‌ناپذیر خود، میدان را برای این مسابقۀ عمومی مهیا ساختند، و از همۀ کسانی که به نحوی در این امر کمک کردند، صمیمانه و با همۀ وجود تشکر میکنم و نکاتی را یادآور میشوم:
۱- به رییس‌جمهور منتخب مردم، جناب حجت‌الاسلام آقای حاج سیّدمحمّد خاتمی، توفیق خدمت‌گزاری ملت عظیمالشأن ایران و تحمل این امانت بزرگ را صمیمانه تبریک میگویم و ایشان را به وظیفۀ شکر و اهتمام و آمادگی متذکر میگردم. و همچنین از سایر نامزدهای محترم ریاست جمهوری که با آمادگی و حضور خود در میدان این آزمایش الهی، بزرگترین کمک را به ایجاد رقابت انتخاباتی و انگیزه بخشیدن به مردم کردند، صمیمانه تشکر میکنم. بیشک بدون حضور افکار و سلیقهها و منش‌های متنوع در صحنۀ نامزدی ریاست جمهوری، این موج عظیم حضور ملی پدیدار نمیگشت و این افتخار برای ملت ایران به ثبت نمیرسید.
۲ - از طرفداران انتخاباتی رییس‌جمهور محترم میخواهم که موفقیت خود را از کمک و هدایت الهی بدانند و در آینده نیز در همۀ عرصههای زندگی از خدای متعال کمک بخواهند. از طرفداران انتخاباتی سایر نامزدهای محترم نیز میخواهم که خدا را بر توفیقی که به آنان داد تا بتوانند در پدید آوردن این فصل درخشان سهیم باشند، شکرگزاری کنند و خود را برای کمک به رییس‌جمهور منتخب آماده سازند.
۳ - به همۀ ملت عزیز عرض میکنم که در انتخاباتی با این درخشندگی و زیبایی، همۀ عناصر دستاندرکار بَرندهاند؛ هم کسی که بار مسوولیت را با افتخار بر دوش گرفته، و هم همۀ کسانی که با ورود در میدان رقابت انتخاباتی، در این آزمایشِ پرشور نقش آفریدهاند. و بدیهی است که برندۀ اصلی در این پدیدۀ تابناک، ملت ایران و نظام جمهوری اسلامی است.
۴ - در پایان، با پشت‌گرمی به فضل و رحمت و هدایت الهی، متضرعانه از خداوند متعال مسألت میکنم که مسوولان امور را به آنچه رضای او و صلاح ملت در آن است، رهنمون گردد و رییس‌جمهور منتخب ملت را مشمول هدایت و کمک خود فرماید و همگان را مشمول دعای حضرت ولی اللَّه الأعظم (روحیفداه) سازد و بندگان مخلص و دل‌های پاک و سرشار از نور و صفای انسان‌های مؤمن و دلسوز را در سایۀ حمایت و هدایت و امنیت معنوی خویش قرار و آرام بخشد.
والسّلام علیکم و رحمةاللَّه و برکاته - سیّدعلی خامنهای - سوم خرداد سال ۱۳۷۶ شمسی»
