تاریخ ایرانی: در روز ۳۰ خرداد ۱۳۵۸ در آستانه طرح و ارائه قانون اساسی، کابینه دولت موقت
مهندس مهدی بازرگان با تغییر در دو وزارتخانه کلیدی، برای دومین بار ترمیم شد.
روزنامه کیهان در این باره نوشت: «آقای مهندس مهدی بازرگان نخست‌وزیر دولت موقت جمهوری اسلامی برای دومین بار، امروز کابینه خود را ترمیم کرد. در این ترمیم که بیشتر حالت جابجایی دارد، آقای احمد صدر حاج سیدجوادی که تا دیروز وزیر کشور بود به وزارت دادگستری رفت و آقای هاشم صباغیان که معاون نخست‌وزیر در امور انتقال بود، عهده‌دار وزارت کشور گردید.
آقای نخست‌وزیر بامداد امروز در هر دو وزارتخانه حضور یافت و آقای هاشم صباغیان را به عنوان وزیر کشور و آقای احمد صدر حاج سیدجوادی را به عنوان وزیر دادگستری به کارکنان آن وزارتخانه‌ها معرفی کرد. به دنبال این تغییرات خبرنگار ما درباره پست جدید آقای مبشری، وزیر سابق دادگستری و شخصیتی که بجای سخنگوی دولت خواهد آمد کسب اطلاع کرد. به احتمال زیاد آقای مبشری به عنوان سفیر از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران به یکی از کشورهای اروپا خواهد رفت.»
روزنامه اطلاعات هم که خبر ترمیم کابینه را یک روز زود‌تر به اطلاع خوانندگانش رسانده بود، در این باره نوشت: «ترمیم کابینه را دیروز روزنامه اطلاعات ضمن یک خبر گزارش داد. هرچند این خبر در آن ساعت از سوی سخنگوی دولت تکذیب شد، خبرنگار سیاسی روزنامه اطلاعات ضمن گزارشی می‌نویسد سومین ترمیم کابینه دولت بازرگان با عزیمت سخنگوی دولت که پست معاونت اجرایی و اداری نخست‌وزیر را برعهده دارد در هفته آینده انجام می‌شود.»
در همین حال عباس امیرانتظام سخنگوی دولت در مصاحبه‌ای با خبرنگاران رادیو و تلویزیون و خبرگزاری پارس در مورد ترمیم کابینه، تلویحاً خبر اطلاعات را تایید کرد و گفت: «همان طوری که اطلاع دارید از مدت‌ها قبل آقای مبشری به علت خستگی زیاد تقاضای کناره‌گیری کرده بود و نخست‌وزیر با تقاضای ایشان موافقت نمی‌کرد. تا اینکه سرانجام با تقاضای ایشان موافقت کردند و ایشان احتمالاً به ماموریت خارج از کشور خواهند رفت.»
امیرانتظام در مورد جانشینان احتمالی خود و صباغیان گفت: «چون ممکن است سفر من به دلیل مطالعه در مورد کشورهایی که باید به آنجا بروم مدتی طول بکشد و همچنین برای انجام وظایفی که اینجا دارم باید چند هفته‌ای در اینجا بمانم، هنوز کسی به جای من مشخص نشده است و به محض آنکه کسانی تعیین شوند اسامی آنان اعلام خواهد شد.»
همزمان با این وقایع هاشم صباغیان وزیر جدید کشور در گفت‌وگویی با خبرگزاری پارس به سوالات خبرنگاران پاسخ داد. وی در پاسخ به سوالی درباره علت ترمیم کابینه و رفتن وی به وزارت کشور در آستانه طرح و ارائه قانون اساسی گفت: «علت خاصی برای این تغییرات در بین نبوده است و مسئله ترمیم کابینه از یک ماه قبل به علت استعفای آقای مبشری، وزیر دادگستری مطرح بود و با توجه به تخصص آقای صدر حاج سیدجوادی در امور قضایی از ابتدای تشکیل کابینه آقای بازرگان پیش‌بینی می‌شد که ایشان در سمت وزیر دادگستری انجام وظیفه کند لذا با استعفای آقای مبشری، آقای حاج سیدجوادی برای تصدی وزارت دادگستری در نظر گرفته شد و بنده بجای ایشان عهده‌دار وزارت کشور شدم.»
۵ بار ترمیم در ۲۸۷ روز
دولت موقت در مجموع ۲۸۷ روز عمر کرد و در این مدت کوتاه برای پنج بار دست به ترمیم کابینه زد. این تغییرات یا به دلیل کناره‌گیری برخی وزرا و جایگزین شدن برخی دیگر بجای آن‌ها صورت می‌گرفت و یا اینکه به دلیل سیاست کلی دولت و شورای انقلاب تغییراتی اعمال می‌شد.
مهم‌ترین اتهام دولت بازرگان که با گذشت چند هفته از تصدی نخست‌وزیری توسط وی آرام آرام مطرح شد عملکرد غیرانقلابی بازرگان بود. اگرچه غیرانقلابی یا انقلابی بودن تعریف مشخصی نداشت لیکن گویندگان این سخنان بیشتر نظر به اقدامات فوری دولت در جهت سرکوب بقایای حکومت سابق و تصفیه‌های گسترده در ارتش و دولت داشتند که با رویه بازرگان متناسب نبود.
اولین تغییر در کابینه بازرگان در یازدهم اسفند ۵۷ صورت گرفت و دولت در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که دریادار مدنی چون عهده‌دار فرماندهی نیروی دریایی است، دولت تصمیم گرفته که وی «از مسئولیت وزارت دفاع فارغ باشند». از همان روز تیمسار تقی ریاحی - رییس سابق ستاد ارتش در زمان نخست‌وزیری مصدق- به وزارت دفاع منصوب شد.
هرچند اولین تغییر در وزارت دفاع صورت گرفت اما همگان اولین ترمیم کابینه را مربوط به تغییرات در وزارت امور خارجه می‌دانند. زمانی که در تاریخ ۲۶ فروردین ۵۸ دکتر کریم سنجابی رهبر جبهه ملی از سمت وزارت امور خارجه دولت موقت، استعفا کرد و مهندس بازرگان دکتر ابراهیم یزدی را بجای وی به این سمت منسوب کرد. دومین ترمیم جابجایی وزیران دادگستری و وزارت کشور در پی استعفای اسدالله مبشری از سمت وزارت دادگستری بود.
در پی خروج پنج عضو کابینه و ورود آن‌ها به شورای انقلاب که در تاریخ ۳۱ تیرماه ۱۳۵۸ به وقوع پیوست، در ششم مهرماه ۵۸ وزیران جدید کابینه بازرگان به اسامی عبدالعلی سپهبدی وزیر کار، مصطفی چمران وزیر دفاع، معین‌فر وزیر نفت، داریوش فروهر وزیر کار، بنی‌اسدی وزیر مشاور در امور اجرائی، رجایی کفیل وزارت آموزش و پرورش، حسن حبیبی کفیل وزارت فرهنگ و آموزش عالی، عزت‌الله سحابی وزیر مشاور و سرپرست سازمان برنامه و بودجه معرفی شدند و کار خود را آغاز کردند.
در تاریخ هفتم آبان ماه همان سال دکتر کاظم سامی وزیر بهداری و بهزیستی از کابینه دولت بازرگان استعفا کرد، وی در متن استعفای خود که خطاب به بازرگان نوشته بود، شش دلیل برای کناره‌گیری خود عنوان کرد: «۱- عدم هماهنگی در دولت و بین دولت و دیگر مراکز قدرت، ۲- عدم اختیار و قدرت کافی، ۳- عدم تجانس در هیات وزیران، ۴- عدم وجود یک سیاست مشخص سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، ۵- عدم هماهنگی برنامه‌های وزارتخانه‌ها با اهداف انقلاب، ۶- عدم اعتماد برای خدمت آینده». آخرین وزیر مستعفی کابینه بازرگان دکتر محمدحسن اسلامی بود که استعفای خود را تسلیم دولت کرد و چند روز بعد نیز دولت موقت به طور کامل کناره‌گیری کرد.
منابع:
روزنامه‌های کیهان، اطلاعات و جمهوری اسلامی، خردادماه ۱۳۵۸
