زمانی که دیوار برلین ساخته شد، جان اف کندی گفت: «راه‌حل مناسبی نیست، ولی دیوار به مراتب از جنگ بهتر است.» برخی ادعا داشتند که وجود دیوار پس از جنگ برای حفظ صلح لازم است. البته که گفتنش آسان است، به خصوص زمانی که در سویی از دیوار قرار دارید که پر از مراکز خرید است و پلیس مخفی وجود ندارد...بنا بر تحقیقات مرکز مطالعات تاریخ معاصر در پتسدام، دست‌کم ۱۳۸ نفر در حین عبور از دیوار جان خود را از دست داده‌اند. پنج کودک هنگام عبور از کانال‌ها و حفره‌هایی که بخشی از مرزبندی بودند غرق شدند.

با وجود گذشتهٔ اندوهناکش، برلین می‌تواند الگویی باشد برای چگونگی دستیابی به دنیای مدرن. این سرانجام برای برلین پیش‌بینی نمی‌شد؛ شهر پرحادثه و غمگین و بی‌رحم، به دورافتادگی یک جزیره در قلب قارهٔ اروپا که اکنون سردمدار هدایت اروپا به سمت آینده‌ای متمدن و آزاد است... برلین دوست دارد که گذشته را در زمان حال جای بدهد...موفقیت شگرف آلمان پس از ۱۹۴۵ محصول آن چیزی است که آلمان‌ها آن را «کاپیتالیسم فاقد ابعاد اجتماعی» می‌نامند...برلین با شجاعتی خارق‌العاده خطاهای گذشته‌ را به نمایش در می‌آورد.

دیوار با حرف بزرگ فقط یکی است که آن هم در شب پنجشنبه نهم نوامبر ۱۹۸۹ «فروریخت» و اصطلاح جدیدی را وارد تاریخ کرد: «فروریختن دیوار»...گونتر گراس گفت: احساس می‌کنم مدت‌ها مثل یک کوسهٔ پیر بودم که در آکواریوم زندگی کرده‌ام و یک سری آن بیرون ایستاده‌اند و لحظه لحظه زندگی‌ام را زیر نظر داشته‌اند...دیوار برلین از آن شوخی‌های تلخ با مردم برلین بود، خانمان‌برانداز و پر از یاس..دیوار ما را‌‌ رها کرده، اما سایه‌اش از سر برلین حذف نشده است.