کاتوزیان تخمین می‌زند که فقط ۱۵ درصد کل روستاهای آن زمان برای توزیع زمین در نظر گرفته شد...حدود ۱/۵ میلیون خوش‌نشین (که حق زرع نداشتند) یا به عبارتی ۴۲ درصد از کل رعایای ایرانی از مزایای اصلاحات ارضی محروم ماندند... این اصلاحات در واقع نوعی تغییر اجتماعی تحمیل شده از بالا و با کمترین میزان داده‌های ریشه‌ای بود...اصلاحات ارضی ساختار دیرین و مستبد روستایی را بی‌آنکه ساختار کاپیتالیستی مدرنی جایگزینش کند، تخریب کرد...عدم توجه به فقه اسلامی یا دموکراسی پارلمانی نقش اساسی در شکست اصلاحات ارضی داشت.

«مدیر مدرسه» نخستین اثر آل‌احمد بود که به گونه‌ای در کنار «چوب بدستان ورزیل» ساعدی می‌توان آن‌ها را پیشروی ادبیات معترض به اصلاحات ارضی دانست... «جای خالی سلوچ» دولت‌آبادی روایت دردمندانه خانواده‌ روستایی بی‌زمینی است که مجبور به ترک خانه خود و دربدری در شهری بزرگ می‌شوند...مهرجویی در فیلم «گاو» مسخ روستاییانی را روایت کرد که با از دست دادن زمین به موجوداتی دیگر تبدیل می‌شوند...پرویز صیاد در مجموعه «صمد آقا» تقابل روستاییان با زندگی شهری و شهرنشیان را به شیوه‌ای کاریکاتور‌وار به نمایش گذاشت.

اولویت‌های اصلی آموزشی برنامهٔ پنجم توسعه، تربیت نیروی انسانی در رشته‌های فنی و علوم تجربی برای بخش صنعتی در حال رشد، استفاده از رسانه‌های جمعی برای پر کردن شکاف بین شهرنشین‌‌ها و روستاییان، توسعهٔ تحقیقات پیرامون مشکلات آموزشی ‌و ریشه‌کن کردن بی‌سوادی است...از سال ۱۹۵۳ همهٔ کودکان از سن ۶ سالگی برای دورهٔ آموزشی ثبت‌نام می‌کنند. اما به ویژه در مناطق روستایی، این کار بیشتر به رویا شباهت دارد تا واقعیت...سپاه دانش قرار است با نرخ بی‌سوادی ۸۶ درصدی در مناطق روستایی مبارزه کند.

مائوئیست‌ها معتقد بودند سیستم حاکم علیرغم اصلاحات ارضی همچنان نیمه فئودال- نیمه مستعمره است. چریک‌های فدایی خلق معتقد بودند به دنبال اصلاحات ارضی سیستم تبدیل به بورژوازی کمپرادور شده است...آنچه عملا در اصلاحات ارضی و خصوصا مرحله رادیکال آن اتفاق افتاد تخریب روستا‌ها بود...سیستم آب‌رسانی به زمین‌های کشاورزی از طریق قنات شاید یکی از عجایب جهان ما باشد که به دنبال اصلاحات ارضی تخریب شد...خوش‌نشین‌ها آواره شهر‌ها شدند و نتیجه آن شد که روستا‌ها شکل شهر و حاشیه شهر‌ها شکل روستا به خود گرفتند.